Kripto para dünyasında “ölçeklenebilirlik” tartışmaları son dönemde ciddi şekilde arttı. Ölçeklenebilirlik, bir blockchain ağının performansını belirleyen kritik unsurlardan biridir.
Ölçeklenebilirlik, bir blockchain’in işlem hızı ve maliyet gibi kriterlerden ödün vermeden giderek artan miktarda işlemi gerçekleştirme kabiliyetini ifade etmek için kullanılır. Bitcoin’in ilk yıllarında blockchain teknolojisi merkezsiz, güvenli ve şeffaf işlemler gerçekleştirilmesine odaklanıyordu.
Ancak kripto para ekosistemi büyüdükçe, blockchain ağlarının ölçeklenebilirlik konusunda ihtiyaçlara yanıt vermemeye başladı. İşlem hızları düştü ve maliyetler arttı. İşte tam da bu noktada katman-2 ölçeklendirme çözümleri ortaya çıktı.
Bu yazımızda katman-2 nedir, nasıl çalışır ve en popüler katman-2 projeleri gibi en çok merak edilen konulara yakından bakacağız.
Katman-2 Nedir?
Adından da anlaşılabileceği üzere, katman-2 ağları, katman-1 blockchain ağının üzerine inşa edilmiş alternatif ağları tanımlamak için kullanılır. Bu tür ağlar, üzerinde geliştirildikleri katman-1 blockchain’lerinin yani ana ağın güvenlik gibi kalıtsal özelliklerini kullanırken kendi özellik entegrasyonlarıyla ağın ölçeklenebilirliğini arttırır.
Neden Önemli?
Katman-2 ağları son dönemde oldukça popülerleşti. Çünkü Bitcoin ve Ethereum gibi blockchain ağları, önemli geliştirmelere rağmen hala ölçeklenebilirlik sorunları yaşamaya devam ediyor.
Coinbase’in Base ağı ve Bitcoin’in Lightning Network ağı katman-2 ölçeklendirme çözümlerine örnek olarak gösterilebilir. Katman-2 ölçeklendirme çözümleri, küçük boyutlu işlemlerin alternatif bir ağda düşük işlem ücretleri ve yüksek işlem hızlarıyla gerçekleştirilmesine olanak sağlar. Ardından bu işlemler, ana ağda toplu olarak kayıt altına alınır. Bu sayede ana ağdaki işlem yükü hafifletilmiş ve katman-1 blockchain ağındaki ölçeklenebilirlik sorunu çözülmüş olur.
Özellikleri ve Faydaları
Katman-2 ağları, ana ağa (katman-1) kıyasla bazı avantajlar sunar. Yüksek işlem hızı ve düşük işlem ücretleri vadeden katman-2 ağlarını destekleyen merkezsiz uygulamaların (dApps) sayısı da her geçen gün artıyor. Katman-2 ağları, ana ağın güvenlik, merkezsizlik, veri kullanabilirliği gibi kritik konulara odaklanmasına olanak sağlarken aynı zamanda kullanıcı deneyimini arttırarak sektörün büyümesine ve gelişmesine katkıda bulunuyor.
Birçok farklı katman-2 ölçeklendirme çözümü bulunuyor ve hepsi kendine has karakteristik özelliklere sahip. Bunlar arasında en popülerlerden biri de rollup’lar. Rollup’lar, Ethereum’un güvenlik ve merkezsizlik özelliklerini miras olarak alır ve işlemleri toplu hale getirerek ana ağda tek bir işlemde onaylanmasını sağlar. Rollup’lara Optimistic Rollups ve zero-knowledge Rollups örnek gösterilebilir. Her ikisinin de kendine özgü işlem işleme ve doğrulama yöntemleri bulunuyor.
En Popüler Katman-2 Ölçeklendirme Çözümleri
Yazımızın bu bölümünde en popüler katman-2 ölçeklendirme çözümlerine yakından bakacağız.
Polygon (MATIC)
Saniyede 7.000 işlemi destekleyen Polygon, günlük 350.000’i aşkın aktif kullanıcıya sahip. Defillama verilerine göre 2023 yılının Ekim ayı itibariyle Polygon ağındaki toplam kilitli değer (TVL) 775,96 milyon dolar seviyesinde.
Polygon kısa bir süre önce Polygon zkEVM’yi piyasaya sürdü ve Ethereum Sanal Makinesi’yle (EVM) tamamen uyumlu hale geldi. CoinGecko verilerine göre Polygon’un (MATIC) piyasa değeri milyar dolar seviyesinde. Bu da Polygon’u en popüler katman-2 ağları arasında ilk sıraya yerleştiriyor.
Polygon’un Starbucks, Reddit ve Nike gibi önde gelen markalarla da işbirlikleri bulunuyor.
Optimism (OP)
Optimism Foundation tarafından geliştirilen Optimism, Ethereum ağının verimliliğini ve ölçeklenebilirliğini arttırmayı amaçlayan katman-2 ağlarından bir tanesi. Optimism, Superchain olarak adlandırılan bir platform aracılığıyla Optimism ana ağıyla diğer katman-2 ağlarını birleştirmeyi amaçlıyor.
Ethereum altyapısını kullanan Optimism’de her işlem Ethereum’un katman-1 ağıyla iletişim kuruyor. Bu da Optimism’in güvenliğini ve merkezsizliğini arttırıyor. Dolayısıyla katman-1 ağı güvenlik, veri kullanılabilirliği ve merkezsizlik sağlarken katman-2 ağı ise işlemlerin düşük maliyetlerle ve yüksek hızla gerçekleştirilmesini mümkün kılıyor.
CoinGecko verilerine göre 2023 yılının Ekim ayı itibariyle Optimism (OP) 1,24 milyar dolarlık piyasa değeriyle en değerli katman-2 ağları arasında ikinci sırada yer alıyor.
Arbitrum (ARB)
Arbitrum, en büyük katman-1 ağlarından Ethereum üzerinde geliştirilen yenilikçi bir katman-2 ağıdır. Offchain Labs tarafından geliştirilen ve birden fazla işlemi tek bir işlemde toplayan rollup teknolojisini kullanıyor. Böylelikle Arbitrum kullanıcılarının düşük maliyetlerle yüksek hızda işlemler gerçekleştirebiliyor.
Arbitrum, 1,2 milyar dolarlık piyasa değeriyle en popüler katman-2 ağları arasında üçüncü sırada yer alıyor. Arbitrum’un ayrıca ARB adlı kendi token’i bulunuyor.
Mantle
Mantle, kitlesel benimsenmeye ve merkezsiz yönetişime odaklanan ilk modüler katman-2 ağı olarak ön plana çıkıyor. Mantle, yönetişim süreçleri için MNT adlı kendi token’ine sahip. Rollup teknolojisi aracılığıyla hesaplama hem de kademeli depolamayı zincir dışına taşıyan Mantle, böylelikle düşük hesaplama yüküyle işlemlerin gerçekleştirilmesine olanak sağlıyor.
2023 yılının Temmuz ayında piyasaya sürülen proje, kısa süre içerisinde yüz milyonlarca dolarlık değerlemeye ulaştı. Defillama verilerine göre 2023 yılının Ekim ayı itibariyle Mantle ağındaki toplam kilitli değer (TVL) 50,28 milyon dolar seviyesinde.
Mantle (MNT) 1,17 milyar dolarlık piyasa değeriyle en popüler katman-2 ağları arasında 4. sırada yer alıyor.
Immutable X
Immutable X, basit uçtan uca web3 çözümleriyle Ethereum ağındaki hız, ölçeklenebilirlik ve esneklik sorunlarına çözüm getirmek için geliştirilen katman-2 ağlarından biridir. Immutable X ağı, yeni nesil kripto para tabanlı oyunlar geliştirmek için altyapı çözümleri sağlıyor.
Immutable X aracılığıyla kullanıcılar kolaylıkla NFT projeleri oluşturabilir. Ağ katılımcıları Ethereum’un güvenlik altyapısından yararlanırken aynı zamanda sıfır işlem ücreti ve kullanıcı dostu API’lerin tadını çıkarabilir.
Immutable X, NFT projelerine odaklanan bir zk-Rollup teknolojisinden yararlanıyor. Immutable X’in aynı zamanda IMX adlı kendi token’i bulunuyor.
CoinGecko verilerine göre 2023 yılının Ekim ayı itibariyle Immutable X (IMX) 804 milyon dolarlık piyasa değeriyle en popüler katman-2 ağları arasında 5. sırada yer alıyor.
Loopring
Loopring, tarihi 2017 yılında uzanan katman-2 ölçeklendirme çözümlerinden biridir. Loopring düşük işlem ücretleriyle yüksek güvenlikli işlemler gerçekleştirmek amacıyla geliştirildi. Loopring projesi saniyede 2.025 işlemi destekliyor.
Kullanıcılar Loopring aracılığıyla Ethereum ağındaki yüksek işlem ücretleri ve düşük işlem hızlarına maruz kalmadan kolaylıkla işlemlerini gerçekleştirebilirler. Tıpkı diğer birçok katman-2 ağı gibi Loopring’in de kendi token’i bulunuyor.
CoinGecko verilerine göre 2023 yılının Ekim ayı itibariyle Loopring (LRC) 254 milyon dolarlık piyasa değeriyle en popüler katman-2 ağları arasında altıncı sırada yer alıyor. Defillama verileri ise Loopring (LRC) ağındaki toplam kilitli değerin 90,41 milyon dolar seviyesinde olduğunu gösteriyor.
Shibarium (BONE)
Shiba Inu, kripto para piyasasında adından sıkça söz ettiren bir meme coin olarak başladı ve kısa sürede büyük bir topluluğun ilgisini çekti. Bu ilgi, Shibarium gibi yenilikçi projelerin doğuşuna zemin hazırladı. Shibarium, Shiba Inu ekosisteminin yeni ve devrimci bir evrimi olarak karşımıza çıkıyor. Peki, Shibarium nedir ve nasıl çalışır?
Shibarium, Shiba Inu kripto para projesinin bir parçası olarak geliştirilen, katman-2 blok zinciri çözümüdür. Amacı, Ethereum ağının karşılaştığı ölçeklenebilirlik sorunlarını çözmek ve işlem maliyetlerini azaltmaktır. Ethereum ağı üzerinde çalışan birçok dApp ve token, yüksek işlem ücretleri ve ağ tıkanıklığı sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Shibarium, bu sorunlara çözüm sunmayı hedefleyen bir katman-2 çözümüdür.
Shibarium, aslında Ethereum ağının üzerine inşa edilmiş bir ‘yan zincir’ olarak düşünülebilir. Böylelikle Ethereum’un güvenlik ve merkezi olmayan özelliklerinden yararlanırlırken, işlemler daha hızlı ve daha ucuz hale gerçekleşebilir.
Platform, işlemleri kendi ağında işleyerek ve ardından bu işlemleri toplu olarak Ethereum ana zincirine geri göndererek çalışır. Bu yöntem, ağın ölçeklenebilirliğini artırır ve kullanıcılar için işlem maliyetlerini önemli ölçüde düşürür.
Sonuç
Katman-2 ağları, üzerine geliştirildikleri katman-1 ağının kapasitesini ve özelliklerini geliştirmek için tasarlanan zincir dışı ağ, sistem veya teknolojidir. Örneğin Ethereum ağı üzerine inşa edilenler, Ethereum’daki düşük işlem hızı ve yüksek işlem maliyetleri gibi ölçeklenebilirlik sorunlarına çözüm getirmeyi amaçlıyor.
Bir ağın katman-2 olarak kabul edilebilmesi için üzerinde geliştirildiği katman-1 ağının güvenlik özelliklerini miras olarak alması gerekiyor. Örnek vermek gerekirse, bir yan zincir kendi mutabakat mekanizmasını ve doğrulayıcılarını kullanıyorsa katman-2 ağı olarak kabul edilemez.
Plan C
Yanıt yok